Mmetụta nkeAgha Ụwana akụ na ụba ụwa bụ isiokwu nke ọtụtụ ọmụmụ na arụmụka n'etiti ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme na ndị ọkachamara n'ihe gbasara akụ na ụba. Agha abụọ bụ́ isi e nwere na narị afọ nke 20—Agha Ụwa Mbụ na Agha Ụwa nke Abụọ—kpụrụ ọ bụghị nanị ọnọdụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke mba dị iche iche kamakwa usoro akụ̀ na ụba nke na-achịkwa mmekọrịta mba nile taa. Ịghọta mmetụta a dị oke mkpa maka ịghọta ọnọdụ akụ na ụba ụwa ugbu a. Agha Ụwa Mbụ (1914-1918) mere ka mgbanwe dị ịrịba ama n'ọnọdụ akụ̀ na ụba zuru ụwa ọnụ. Agha ahụ butere ọdịda nke alaeze ukwu, gụnyere ndị ọchịchị Austro-Hungarian na Ottoman, wee bute mba ọhụrụ. Nkwekọrịta nke Versailles na 1919 tinyere ụgwọ nkwụghachi ụgwọ dị ukwuu na Germany, na-eduga na enweghị nkwụsi ike akụ na ụba na Weimar Republic.
Ọgba aghara a nyere aka na hyperinflation na mmalite 1920s, nke nwere mmetụta dị egwu n'ofe Europe na ụwa. Nkeakụ na ụbaọgba aghara nke oge n'etiti agha tọrọ ntọala maka nnukwu ịda mbà n'obi, nke malitere na 1929 ma nwee mmetụta dị egwu n'ahịa na ọrụ zuru ụwa ọnụ. Mmetụta akụ na ụba nke Agha Ụwa Mbụ kpatakwara nnukwu mgbanwe n'ime mmepụta ụlọ ọrụ na n'ahịa ọrụ. Mba ndị tụkwasịburu anya n'ọrụ ugbo malitere ịmalite ngwa ngwa iji gboo mkpa oge agha. Ọ bụghị naanị na mgbanwe a gbanwere akụ na ụba kamakwa ọ gbanwere usoro mmekọrịta mmadụ na ibe ya, ebe ụmụ nwanyị na-abanye n'ọrụ na ọnụ ọgụgụ a na-enwetụbeghị ụdị ya. Agha ahụ kpalitere ọganihu teknụzụ, ọkachasị n'ichepụta na ụgbọ njem, nke ga-emecha rụọ ọrụ dị mkpa na mgbake akụ na ụba nke narị afọ nke 20. Agha Ụwa nke Abụọ (1939-1945) mere ka mgbanwe akụ̀ na ụba ndị a sikwuo ike. Mgbalị agha ahụ chọrọ ịchịkọta akụrụngwa buru ibu, na-eduga n'ịmepụta ihe ọhụrụ na usoro mmepụta na nguzobe akụ na ụba oge agha.
United States pụtara dị ka ụlọ akụ na ụba zuru ụwa ọnụ, na-amụbawanye mmepụta ụlọ ọrụ ya nke ukwuu iji kwado ndị agha niile. Oge agha mgbe agha gasịrị hụrụ mmejuputa atụmatụ Marshall, bụ nke nyere enyemaka ego iji wughachi akụ na ụba Europe. Ọ bụghị nanị na atụmatụ a nyere aka mee ka mba ndị agha tisasịrị kwụsie ike kamakwa o kwalitere imekọ ihe ọnụ na njikọ akụ̀ na ụba, na-atọkwa ntọala maka European Union. Nzukọ Bretton Woods na 1944 guzobere usoro ego ego mba ụwa ọhụrụ, na-ekepụta ụlọ ọrụ dịka International Monetary Fund (IMF) na World Bank. Ụlọ ọrụ ndị a bu n'obi ịkwalite nkwụsi ike akụ na ụba zuru ụwa ọnụ ma gbochie ụdị nsogbu akụ na ụba nke kpataworo afọ ndị agha. Ịmepụta ọnụego mgbanwe ego na dollar US dị ka ego nkwụnye ego mbụ n'ụwa mere ka azụmahịa na itinye ego na mba ụwa aka, na-eme ka akụ na ụba ụwa na-aga n'ihu.
Mmetụta nke Agha Ụwa na atumatu aku na uba ka ka nwere ike ime taa. Ihe mmụta ndị a mụtara site na ọgba aghara akụ na ụba nke mmalite narị afọ nke 20 ewepụtala ụzọ dị ugbu a maka usoro mmefu ego na nke ego. Gọọmenti na-ebutezi nkwụsi ike na uto akụ na ụba na-ebute ụzọ ugbu a, na-ejikarị usoro na-agbanwe agbanwe iji belata mmetụta nke nlaazu ego. Ọzọkwa, ọdịdị ala geopolitical nke Agha Ụwa mere na-aga n'ihu na-emetụta mmekọrịta akụ na ụba. Mmụba nke akụ na ụba na-apụta, karịsịa na Eshia, agbanweela nguzozi nke ike na azụmaahịa zuru ụwa ọnụ. Mba ndị dị ka China na India abụrụla ndị ama ama na akụ na ụba ụwa, na-ama aka ọchịchị nke mba ndị dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ bụ ndị meriri na Agha Ụwa.
N'ikpeazụ, mmetụta nke Agha Ụwa nke Abụọ na akụnụba ụwa dị omimi ma nwee ọtụtụ akụkụ. Site na ndakpọ nke alaeze ukwu na ịrị elu nke mba ọhụrụ ruo nguzobe ụlọ ọrụ ego mba ụwa, esemokwu ndị a ahapụla akara na-enweghị atụ na usoro akụ na ụba na atumatu. Ka ụwa na-aga n'ihu na-agagharị n'ihe ịma aka akụ na ụba dị mgbagwoju anya, ịghọta ọnọdụ akụkọ ihe mere eme a dị mkpa maka ịkwalite uto na imekọ ihe ọnụ na akụ na ụba ụwa na-ejikọtawanye ọnụ.
Oge nzipu: Ọkt-08-2024